Ευχές

Χριστουγεννιάτικα έθιμα

Από τους μαθητές του Β2 και του Β3 ένα αφιέρωμα σε έθιμα της Ελλάδας για τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά.

  Χριστούγεννα στη Μακεδονία 

      Στα Γρεβενά, λίγες μέρες αφού έμπαινε ο Δεκέμβρης, τα αγόρια του χωριού ανέβαιναν σε υψώματα και όλα μαζί φώναζαν δυνατά πολλές φορές «κόλιαντα», για να ακουστούν σε όλο το χωριό. Αυτό συνεχιζόταν κάθε μέρα, μέχρι την 23η Δεκεμβρίου. Ήταν μια προειδοποίηση πως πλησιάζουν τα Χριστούγεννα. Μετά τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, τα παιδιά κατά ομάδες, (και ήταν πολλά τότε), αφού χτυπούσαν πρώτα την καμπάνα της εκκλησίας, ξεκινούσαν για να πουν τα «κόλιαντα» στα σπίτια του χωριού. Στον ώμο τους είχαν κρεμασμένο τον «τρουβά» για να βάλουν μέσα τις «κλούρες» (μικρά στρογγυλά ψωμάκια), τα κάστανα, τα καρύδια και τα αμύγδαλα που θα τους πρόσφεραν οι νοικοκυρές.

  Χριστούγεννα στον Ν.Φθιώτιδας 

Στα χωριά της δυτικής Φθιώτιδας τα ξημερώματα των Χριστουγέννων συνηθίζουν να "αρραβωνιάζουν τη φωτιά". Οι νοικοκυρές τοποθετούν στο τζάκι ένα πολύ μεγάλο ξύλο και εκείνη την ώρα σύμφωνα με την παράδοση ό,τι ζητήσεις μπορεί να γίνει. Βεβαίως αυτό που θα ζητήσεις πρέπει να αφορά στα παιδιά και όχι στους παντρεμένους. Όμως μετά τους "αρραβώνες" έχουμε το "πάντρεμα της φωτιάς" που γίνεται τα ξημερώματα της πρωτοχρονιάς. Στο τζάκι την παραμονή της πρωτοχρονιάς μπαίνουν δύο μεγάλα ξύλα. Ο νοικοκύρης φροντίζει να είναι ακριβώς ίδια και να καίγονται το ίδιο. Σύμφωνα με την παράδοση τα δύο ξύλα συμβολίζουν την αλλαγή της ημέρας αλλά και την αλλαγή του χρόνου. Η παράδοση επιμένει ότι όποια ευχή και αν κάνει κάποιος εκείνη τη μέρα ακόμη και κατάρα, αυτή θα πιάσει τόπο. Σε άλλες περιοχές της Φθιώτιδας αυτό έχει αντικατασταθεί με το "σπούρνι". Ένα μικρό παιδί κάθεται σταυροπόδι μπροστά στο αναμμένο τζάκι, ρίχνει αλάτι πάνω στη φωτιά και κάνει διάφορες ευχές για την οικογένεια, για την υγεία, για τα σπαρτά που σύμφωνα με την παράδοση "πιάνουν τόπο". Αποζημίωση του μικρού παιδιού είναι το πρώτο και καλύτερο κομμάτι "μπακλαβά" που φτιάχνουν οι νοικοκυρές.

 

  •Είτε με καρύδια που είναι επικρατέστερο είτε με αμύγδαλα κάθε σπίτι στην Ρούμελη έχει το μπακλαβά του. Υπάρχει μάλιστα ανταγωνισμός στις νοικοκυρές για το ύψος που θα έχει το γλυκό τους, το μέγεθος του ταψιού που θα χρησιμοποιήσουν ενώ τις προηγούμενες ημέρες το ξενύχτι είναι δεδομένο για να ανοίξουν τα χειροποίητα "φύλλα".

       •Μέσα σε όλα τα άλλα ξεχωρίζουν το "βασιλόψωμο" και οι "βασιλοκουλούρες" που τρώγονται ανήμερα του Αγίου Βασιλείου, αφού από τον Αϊ Βασίλη πήρε το όνομά του. Σε ορισμένες περιοχές εκτός από αλεύρι οι νοικοκυρές βάζουν μέσα ρεβύθι αλεσμένο, ή ακόμη και ντόπιο καλαμπόκι. Βάζουν μέσα βασιλικό και μυρωδικά και πάνω του δημιουργούν διάφορα σχήματα και παραστάσεις οι οποίες έχουν σχέση με την καθημερινότητα. Αφορούν είτε στην παραγωγή και τα χωράφια, είτε στην υγεία και τα ακίνητα είτε στην οικογένεια. Μετά το ψήσιμο του είναι έτοιμο να κοπεί, την ώρα του φαγητού, το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς.

  Χριστούγεννα στην Πελοπόννησο

  •Το «Ψωμί του Χριστού», όπως λέει και το όνομά του το έφτιαχναν οι νοικοκυρές την Παραμονή των Χριστουγέννων, με ευλάβεια και ειδική μαγιά. Επάνω χάραζαν οπωσδήποτε το σταυρό και γύρω – γύρω έφτιαχναν διάφορα σχέδια και στολίδια με ζυμάρι. Την ημέρα των Χριστουγέννων, ο νοικοκύρης του σπιτιού, αφού σταύρωνε τα Χριστόψωμο το έκοβε σε κομμάτια και το μοίραζε στα μέλη της οικογένειας. Δυο – τρεις μέρες πριν από την ημέρα των Χριστουγέννων ζύμωναν καρβέλια με ψωμί. Το ένα από αυτά που τρώγανε και ανήμερα τα Χριστούγεννα ήταν το ψωμί του Χριστού και το έπλαθαν σε σχήμα σταυρού. Τα άλλα Χριστόψωμα τα έκαναν με αμύγδαλα και καρύδια.

•Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία και ο νοικοκύρης κρατάει στην τσέπη του ένα ρόδι, για να το λειτουργήσει. Γυρνώντας σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας -δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του- και έτσι να είναι ο πρώτος που θα μπει στο σπίτι για να κάνει το καλό ποδαρικό, με το ρόδι στο χέρι. Μπαίνοντας μέσα, με το δεξί, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω με δύναμη για να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: “με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά”. Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν τις ρώγες, αν είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.

 

Η «Διάνα» είναι πρωτοχρονιάτικο έθιμο της χώρας. Πρόκειται μάλλον για κατάλοιπο της Ενετοκρατίας. Ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς, γύρω στις 4.π.μ., έβγαινε η μπάντα της Φιλαρμονικής και γύριζε μέσα στην πόλη παίζοντας το «εωθινό» και τα κάλαντα, μέχρι να ξημερώσει. Τα παλιότερα χρόνια τη «Διάνα» ακολούθαγαν σχεδόν όλοι οι Λευκαδίτες, με πρωταγωνιστές τους ντορατζήδες, που με τις εύθυμες φάρσες τους προκαλούσαν μεγάλο φαρομανητό.

Ο Παν. Ματαφιάς εικάζει ότι το όνομα της «Διάνας» προέρχεται απ’ την ιταλική λέξη Diana, που σημαίνει Αυγερινός και εγερτήριο, το χρονικό διάστημα μεταξύ 4 και 8 π.μ. μια και οι ώρες αυτές συμπίπτουν με τις ώρες που τελείται η πρωτοχρονιάτικη Διάνα. Να σημειωθεί εδώ ότι ενώ η Φιλαρμονική σήμερα βγαίνει αργότερα, διάφορες παρέες, αναβιώνουν τη «Διάνα», προκαλούν στο πέρασμα τους βιβλική καταστροφή, ακόμη και σε περίπτερα κ.ά. καταστήματα του Παζαριού. Νομίζω πάντως ότι ανάμεσα στις καλοστημένες φάρσες και τους βανδαλισμούς υπάρχει μεγάλη διαφορά.

  Χριστούγεννα στην Κρήτη

      •Τα παραδοσιακά κάλαντα την παραμονή των Χριστουγέννων φέρνουν στους δρόμους πόρτα – πόρτα τους πιτσιρικάδες, που πριν από χρόνια μπορεί να έπαιρναν από το χέρι του νοικοκύρη και της νοικοκυράς ένα κουραμπιέ ή ένα μελομακάρονο, σήμερα βγαίνουν στους δρόμους να τα πουν για να πάρουν το χαρτζιλίκι τους. Ομάδες παιδιών κρατώντας το παραδοσιακό τρίγωνο, την Κρητική λύρα, ή άλλα μουσικά όργανα χτυπούν τις πόρτες από νωρίς το πρωί μέχρι και αργα το βράδυ. Στις κουζίνες των σπιτιών τα σύγκλινα, το χοιρινό, τα εντόσθια στο τηγάνι, το ζυμωτό ψωμί, το βραστό Κρητικό πιλάφι, «κυριαρχούν» της γαλοπούλας. Στο τραπέζι τα πατροπαράδοτα μελομακάρονα και κουραμπιέδες που ακόμα και σήμερα πολλές νοικοκυρές εξακολουθούν να παρασκευάζουν στο σπίτι. Επίσης σε πολλά σπίτια συναντά κανείς τα αυγοκαλάμαρα.

Χριστούγεννα στη Σάμο

Στη Σάμο της μέρες των Χριστουγέννων φτιάχνουν τα γλυκά για να γλυκάνουν τον νεογέννητο Χριστό ενώ σφάζουν τα χοιρινά για να φτιάξουν την λεγόμενη "πηχτή", δηλαδή βρασμένο χοιρινό κρέας με λεμόνι που το αφήνουν να πήξει για να το φάνε ανήμερα τα Χριστούγεννα.

Το πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων τα παιδιά λένε τα κάλαντα για να πάρουν χρήματα και γλυκίσματα. Την παραμονή της πρωτοχρονιάς φτιάχνουν τις βασιλόπιττες και ανήμερα βάζουν το ρόδι πίσω από την πόρτα για να το σπάσουν με το ποδαρικό ώστε να είναι γεμάτο ευτυχία το σπίτι όλο το χρόνο όπως είναι γεμάτο και το ρόδι.
Την παραμονή από νωρίς το πρωί τα παιδιά λένε τα κάλαντα ενώ ανήμερα το μεσημέρι πηγαίνουν την "ΠΡΟΒΕΝΤΑ" ένα πιάτο με βασιλόπιτα και γλυκά στους γονείς θέλοντας να τους δείξουν την αγάπη τους και την φροντίδα τους ενώ εκείνοι θα τους δώσουν την λεγόμενη  "ΜΠΟΥΠΙΣΤΡΙΝΑ" δηλαδή χρήματα και γλυκά.

Παιχνίδια στην Αρχαία Ελλάδα

 

 Ο ελληνισμός σε πολλές εκφάνσεις του έχει διατηρηθεί αναλλοίωτος ανά τους αιώνες. Πολλά στοιχεία της κουλτούρας μας και των συνηθειών μας έχουν «γεννηθεί» εδώ και χιλιάδες χρόνια και συνεχίζουν να μας χαρακτηρίζουν ως λαό.

Μία ακόμη ένδειξη αποτελούν τα παιχνίδια που έπαιζαν τόσο κατά την αρχαία ελληνική περίοδο όσο και κατά την βυζαντινή, αρκετά εκ των οποίων έχουν φτάσει ως τις μέρες μας.

Άθυρμα: Αφορούσε κάθε παιχνίδι ή φυλαχτό που προοριζόταν για παιδιά. Επρόκειτο για μικρά αντικείμενα τα οποία κρεμούσαν οι μητέρες στα παιδιά τους, προκειμένου να τα προστατεύουν από την κακή τύχη, κλπ. Κάτι σαν τα σημερινές γαλάζιες χάντρες, «ματάκια». Τα παιδιά χρησιμοποιούσαν αυτά τα αντικείμενα και ως παιχνίδι.

Αιώρα:  Η γνωστή σε όλους μας κούνια. Μόνο που η αιώρα σήμερα παραπέμπει συνειρμικά όχι στις παιδικές κούνιες αλλά στις υφασμάτινες κούνιες που προορίζονται κυρίως για ανάπαυση. Κατά τα αρχαία όμως χρόνια υπήρχαν δύο είδη αιώρας: η «σφενδόνη», κατασκευασμένη από σχοινί και το «πέταυρον», που είχε για κάθισμα μία ξύλινη σανίδα. Κατά την βυζαντινή περίοδο την αποκαλούσαν «αιώρα κρεμάστρα».

Βραχιόνιος:  Η σημερινή τραμπάλα. Διέθετε μία μεγάλη οριζόντια σανίδα στις δύο άκρες της οποίας ισορροπούσαν δύο άτομα σε όρθα στάση και λυγίζοντας τα γόνατα ταλαντεύονταν πάνω-κάτω.

Ακινητίνδα: Κάτι σαν το σημερινό κουτσό. Συγκεκριμένα, δύο παιδιά στέκονταν όρθια στο ένα πόδι και νικούσε αυτό που άντεχε περισσότερη ώρα.

Αγώνες αλεκτρυόνων:  Οι γνωστές κοκορομαχίες.

Άμαξις: Προάγγελος των σύγχρονων μικρών αυτοκινήτων, στα οποία ανεβαίνουν τα μικρά παιδιά. Μόνο που η άμαξις διέθετε δύο ρόδες.

Αποδιδρασκίνδα < αποδιδράσκω (=δραπετεύω): Το περίφημο κρυφτό.

Απόρραξις:  ένα είδος παιχνιδιού παραπλήσιο στο μπάσκετ. Πρόκειται για το γκελ που κάνει η μπάλα κάθε φορά που τη χτυπάει κάποιος στο έδαφος. Υπήρχε ακόμη και η ανακρουσία, κατά την οποία το χτύπημα λάμβανε χώρα σε τοίχο.

Αρτιασμός:  Γνωστό σήμερα ως μονά-ζυγά. Ένα παιδί έκρυβε στο χέρι του έναν αριθμό αντικειμένων, τον οποίον έπρεπε να μαντέψει ο συμπαίχτης του. Εάν μάντευε σωστά τότε έπαιρνε εκείνος τα αντικείμενα. Εάν πάλι μάντευε λάθος έπρεπε να δώσει στον άλλον ίσο αριθμό αντικειμένων.
Γιο-γιο: Το συγκεκριμένο παιχνίδι γνωρίζουμε πως παιζόταν κατά την αρχαιότητα, βάσει παραστάσεων σε αγγεία. Η αρχαία ελληνική ονομασία του προφανώς δεν είναι η προαναφερθείσα, αλλά δεν γνωρίζουμε ποια ήταν. Επρόκειτο πάντως για μικρά ξύλινα ή μεταλλικά αντικείμενα και παίζονταν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, όπως και σήμερα.
Γρίφοι: τα αινίγματα 

Δενδροβατείν: η συνήθεια του σκαρφαλώματος στα δέντρα.

Εποστρακισμός: Η συλλογή πλακουτσερών, λεπτών πετρών στην παραλία και η ακόλουθη εξφενδόνηση τους κατά μήκος της επιφάνειας της θάλασσας μέχρι ωσότου να βυθιστεί. Κατά την αρχαιότητα χρησιμοποιούσαν και θραύσματα αγγείων-οστράκων, εξ' ου και η ονομασία.

Κερητίζειν: Παιχνίδι παραπλήσιο στο σημερινό χόκεϊ. Παιζόταν με πολλά άτομα  

που κρατούσαν ένα ραβδί, ο καθένας, με κυρτή την άκρη του και προσπαθούσαν να δώσουν ώθηση σε μία μικρή μπάλα.

Κολλαβίζειν: Το περίφημο μπιζζζ. Ένα άτομο κάθεται με δεμένα τα μάτια και έχοντας πίσω του πολλά παιδιά. Τον χτυπάει ένα από αυτά και εκείνος προσπαθεί να μαντέψει ποιος ήταν.

Κυβεία: Παιχνίδι στο οποίο χρησιμοποιούνταν κύβοι, όμοιοι με ζάρια. Αποτελούνταν δηλαδή από έξι πλευρές. Η χειρότερη ζαριά θεωρούνταν ο άσσος και η καλύτερη το έξι. Παίζονταν είτε βοηθητικά σε κάποιο επιταπέζιο, είτε μόνα τους ως ξεχωριστό παιχνίδι.

Μεταμφιέσεις: Τα παιδιά μεταμφιέζονταν χρησιμοποιώντας διάφορα αντικείμενα και έπαιζαν μεταξύ τους.

Μοσκίνδα: Η σημερινή μακριά γαϊδούρα. Ένας παίχτης. Δηλαδή, σκύβει και ένας άλλος τρέχει και πηδά πάνω του. Και η ίδια διαδικασία επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά.

Ομοιώματα: Κάτι αντίστοιχο με τις σημερινές κούκλες. Ομοιώματα ανθρώπων ή ζώων, κατασκευασμένα από κερί, κοράλλι, μπρούντζο, ξύλο, πηλό, κλπ. Το ανάλογο κοριτσίστικο παιχνίδι ήταν η «πλαγγόνα» ή αλλιώς «νύμφη, κόρη, γλυνή, νευρόσπαστο (η αρθρωτή κούκλα), κλπ.

Οστρακίνδα: Ομαδικό παιχνίδι που παραπέμπει κατά κάποιον τρόπο στο κορώνα ή γράμματα. Μόνο που τότε υπήρχαν δύο ομάδες, τις οποίες χώριζε μία γραμμή στο έδαφος. Ένας παίχτης πετούσε στον αέρα ένα όστρακο (εξ' ου και η ονομασία) που ήταν απ' τη μία πλευρά αλειμμένο με πίσσα και φώναξε «νύξ ή ημέρα;» Τότε η κάθε ομάδα έκανε την μαντεψιά της και η νικήτρια κυνηγάει την αντίπαλη. Σε κάποιες περιοχές ακόμα και σήμερα παίζεται ακριβώς το ίδιο παιχνίδι με τη μόνη διαφορά ότι αντί για όστρακο χρησιμοποιούν κέρμα ή πέτρα.

Πεσσεία: Αντιστοιχούν στα σημερινά δημοφιλή παιχνίδια «σκάκι, ντάμα και τάβλι». Παίζονταν με «πεσσούς» (ζάρια) και «ψήφους» (στρογγυλά πιόνια). 

Ποδόσφαιρο: Στο πασίγνωστο αυτό παιχνίδι, σύμφωνα με ανάγλυφες αναπαραστάσεις, σημειώνονταν και κόλπα ανάλογα των σημερινών ποδοσφαιριστών.

Στρόμβος: η σημερινή σβούρα. Άλλες ονομασίες είναι ρόμβος, στρόβιλος, βέμβιξ.

Συρίκτρα: η σφυρίχτρα

Σφαίρα: Κάτι ανάλογο με τις αυτοσχέδιες μπάλες που όλοι έχουμε φτιάξει. Τις παραγέμιζαν με πούπουλα, χώμα, αλεύρι, πανί, άχυρο, κλπ.

Σφαιρία: οι σημερινοί βόλοι.

Σχοινάκι: το δημοφιλέστατο παιχνίδι που παίζεται ακόμη και σήμερα.

Σχοινοφιλίνδα: Μία ομάδα καθισμένη σε κύκλο και ένα παιδί περπατά γύρω γύρω, πίσω από τα υπόλοιπα παιδιά και αφήνει ξαφνικά ένα σχοινί (σήμερα παίζεται με μαντήλι) πίσω από την πλάτη οποιουδήποτε ατόμου. Αν το παιδί το καταλάβαινε τότε κυνηγούσε το άλλο μέχρι αυτό να κάτσει στη θέση του. Εάν όχι τότε έπρεπε να κάνει τρέχοντας τον γύρο του κύκλου και να καθήσει πάλι στην θέση του.


Τηλία: Το περίφημο τάβλι, που όμως δεν γνωρίζουμε τον ακριβή τρόπο που παιζόταν στην αρχαιότητα.

Ψάμμου οικοδομαί: Οι διάφορες κατασκευές των παιδιών πάνω στην άμμο.

Χαλκή Μυία: η σημερινή τυφλόμυγα.

Α μπε, μπα μπλόν: «Ά μπε, μπα μπλόν, του κείθε μπλόν, μπλήν-μπλόν» < «Απεμπολών, του κείθεν εμβολών», φράση που έλεγε η επιτιθέμενη ομάδα στην αντίπαλη. Σημαίνει: «Σε απεμπολώ, σε αποθώ, σε σπρώχνω.